«درس پژوهى» موضوعي اســت كه در چند دهة گذشــته كارگزاران آموزشــى، به ويژه معلمان و دبيران بيش از پيش بهآن توجهكردهاند. يكى از دغدغههاى مربيان تربيتى، صاحبنظران، كارشناسان و سياستگذاران، بهبود فرايندياددهىـ يادگيرى اســت. تبديل مدرسهبه سازمان يادگيرنده و اينكههمه ازهم و دبيران هم از همتايان خود ياد بگيرند، ايده و الگويى استكهدر «درسپژوهى» قابل مشاهده است. در اين نوشتار درسپژوهى بهعنوان شــيوهاى براى پژوهش مشــاركتى دبيران و روشى براى پرورش حرفهاى معلمان وكارگزاران آموزشى مطرح مىشود. آخرين يافتههاي پژوهشــي نشــان ميدهدكهيادگيــري كليدورود به جامعةدانشمحور اســت. در اين فراينــديادگيري ازهمديگربهصورت مشاركتي سازماندهي ميشــود و در عمل ظرفيت مدرسه براي گسترش يادگيري سازماني (مدرسةيادگيرنده)، توليددانش حرفهاي، شوق يادگيري و تغييردر مدرســهوگســترش ظرفيتتغيير خود پايــدار افزايش مييابد. همچنين به اينترتيب، بهسازي مداوم آموزش، بازانديشي عمل تدريس و بهبوديادگيريدانشآموز تحقق مييابد. يكى از چالشهاىمهم نظامهاى آموزشى، افزايش كارايى و بهبودكيفيت عملكرد آن در فرايندتوسعةمنابع انســانى است. اما مهمتراز آن، وجود آموزگاران و دبيران باكيفيتبالاست. موضوع ديگرنيزبرانگيختنعلاقةدانشآموزانبهموضوع درسىبا استفاده از فعاليتهاى جذاب است. ما در تدريس دقيق مهارتهاى غنىسازى فرهنگ آموزش، احساس صلاحيت بيشترى مىكنيم، زيرا آموختههايمان را بهكار بستهايم. دستيابى به راهكارهاى غنىسازى فرهنگ آموزش و افزايش كارايى نظام آموزشى با كمترين هزينهو حداكثر بازدهى آموزشــى،همراه با خلاقيت و نوآورى، چالش پيش روىمديران و سياســتگذاران نظامهاىآموزشى است. توجه بهارتباط مدرسهو جامعهوبرقرارىتعامل اثربخشميان آموزش مدرسهاى با زندگى اجتماعى، مأموريت اصلى اغلب برنامههاى اصلاحات آموزشــى كشــورهاىجهان است. پژوهشهاىآموزشــى بيش از برنامههاىدرسى بــهمعلم و فراينــدتعامل او با دانشآمــوزان توجهدارندو برغنىســازى يادگيرى تأكيدمىكنند. در اين رويكرد،همهدركلاس و مدرســهدر حال يادگيري ازهم و حتي يادگيري از دانشآموزان هستند (ايدة ژاپني). الگوى درسپژوهى بهعنوان الگويى مؤثر براى ترويج و غنىســازى يادگيرى در مدرسهدر حالحاضرنظربسيارىازانديشمندان جهانيرا براىايجادتحول در آموزش به خود جلب كرده اســت. درسپژوهــى الگوي ژاپنى پژوهش مشاركتى معلمان در مدرسهوكلاس درس براى بهسازى مستمر آموزش، غنىسازى يادگيرى و پرورش حرفهاى معلمان است. اين روش، پژوهشى اســتكهبر چرخةيادگيرىگروهى،كيفى، مشــاركتى و مداومكارگزاران آموزشى استوار است. ارزيابى دادههاى پژوهشى سركار آرانى دركشورهاى آمريكا، سنگاپور، هنگكنگ، انگلســتان و ايران نشــان مىدهدكهدرسپژوهى براى خلق محيط شوقانگيزيادگيرىدر مدرسهالگويى اثربخش است. معلمان از طريق درسپژوهى ياد مىگيرند چگونهاز يكديگر بياموزند و در تجربههاي آموزشــى و تربيتى يكديگر سهيم شوند. آنها بدينترتيب مىتوانند با بازانديشــى در رفتارهاى آموزشــى خود، راههاى بهترى براى ياددادن و يادگرفتن بيابند و به توليــد دانش حرفهاى بپردازند. درسپژوه، نوآوري 20 آمــوزش 1392 1 شماره وزش با درگير ســاختن معلمان در فرايندتبيين مســئله، طرح نقشه،عمل، مشــاهده، بازانديشى و بازنگرى، فرهنگ مشــاركتى حرفهاى را ارتقا مىدهد. در اين الگو، معلمان در شناســايى، تبيين، طراحى آموزشى و عمل، مشاركت فعال دارند و ازهم ياد مىگيرند. مدرسة يادگيرنده در عمل تحقق مييابدو معلمان هم شوق يادگيري پيدا ميكنند. بسيارى از معلمان در اين فرايندفرصت مىيابندنوشتههاى خود را دربارة آموزش و يادگيرى مرور كنندو با بازانديشــى مشــاركتى در آنهــا، نمونههاى حرفهاى تازهاى خلق كننــد. معلمان در اين فرايند بههمكارى با محققــان در حمايت از ترويج تفكر نظاممندو انتقادى تشويق مىشــوند. مادامىكه توجه اصلى معلمان به فرايند ياددهىـ يادگيرى باشــد،علاقةبيشــترى بهيادگيرى دانشآموزان دركلاس درس پيدا مىكنند. اين شيوه از پژوهش موجب ارتقاى آگاهى معلمان مىشودوآنان خودرا يادگيرنده،محققعملگراوتصميمگيرندةراهبرد آموزش و توليدكنندة دانش حرفهاى در مدرسهمىدانند. معلم بهعنوان كارگزار فكور بهبازانديشى عمل تربيتى خود مىپردازد. در اين فرايند، معلمان همچنين در محيطى شــوقانگيز، با بازانديشى و مسئولانهبه بهســازى فرهنگ مدرسهكمك مىكنند، ظرفيتخود را براى تبديل از نقش آموزگار بهيادگيرنده و رهبرى فراينديادگيرى تغيير مىدهند، رهبرى آموزشى را براى تفكر نوآورانه، خلاقانه و غنىسازى يادگيرى حمايــتمىكنندو بهعنــوان رهبران تحول در مدرســهبهپرورش و توسعةمهارتهايشان ادامهمىدهند. درسپژوهــى به گســترش ارزشهاى گفتوگــوى حرفهاى با ديگران، به رسميت شناختن انواع گرايشها و تنوع قابليتهاى افراد، تأكيدبيشتربر خودگردانىامور، خودپايدارىتغيير، خودبازانديشىعمل و خودآموزى و ترويج فرصتهاى اختيار و مســئوليت در برابر مدرسه در مــدارس كمك مىكند. اگر مىخواهيدآموزش را بهبود بخشــيد، اثربخشتريــن جا بــراى چنين كارى،كلاس درس اســت. بهبود در كلاس درس در درجةاول اهميت قرار دارد. درسپژوهــى در ژاپــن تاريخچــهاى طولانــى مــدت دارد. «درس پژوهــى» عنوان پاياننامةدكتراى يوشــيدا در ژاپن بودكهبه بررســى گروههاى درسپژوهى در مدرسةابتدايى (ستا) درهيروشيما پرداختهاست. به طوركلى، درسپژوهى شكل اوليهاى از رشد حرفهاى معلمان در ژاپن وهدف آن بهبود مستمر آموزش است تا دانشآموزان بتوانندمطالب بهتر و بيشــترى بياموزند. همچنين، تمركز اوليةآن بر نحوة «تفكرو يادگيرى» دانشآموزان است. زمانىكــهدرسپژوهى دركل مدرســهانجامگرديد، بهســازى، نوسازي و پيشــرفتي بدون وقفهدر بيشتر كلاسها رخ مىدهد. تمام معلمان در مدرســهاز ايدههــا و دانش يكديگر ســود مىبرند. فرايند يادگيرى در سرتاسرتحقيقات و مباحثمربوط بهيادگيرى كلاس، در ايجاد حس توانايى بيشتر، بهمعلمان كمك مىكند.

مراحل اجراى درس پژوهى

1 .تشخيص مسئله (بررسى موقعيتپژوهشى) 2 .تعيين هدف (انتخاب موضوع، بررسى محتوا، تدقيق عنوان) 3 .طراحى درس (برنامهريزى، طراحى آموزشى) ده گام اساسى در فرايند درسپژوهى 1 .تشكيل گروه، تقسيم كار و مسئوليتاعضاى گروه 2 .تعيين هدف پژوهش 3 .تعيين ماده و موضوع درس 4 .تدوين طرح درس اوليهتوسط اعضاى گروه 5 .اجراىاولينتدريس: دراينمرحله سناريوىنوشته شدهتوسطيكى از اعضاى گروه درسپژوهى، بهگروهى از دانشآموزان تدريس مىشود. در ضمن تدريس، سايراعضاى گروه و ناظران، از نكاتمثبتو منفي تدريس، عكسالعملهاى دانشآموزان، سؤالات آنان و... يادداشتبرمىدارند. 6 .گزارشنويسى و نقد و بررســى اولين تدريس: در پايان تدريس، تــا حدامكان جلســةتهيةگــزارش درهمان محل انجــامو از نظرات معلم مجرى و دانشآموزان نيز اســتفاده ميشود. در خاتمهمفسر نهايى جمعبندىرا انجاممىدهد. 7 .بازنگــرى مجدد طرح درس و اصــلاح آن: در اين مرحله، گروه درسپژوهىچهارگاماساسىپيشرودارد. جمعآورىوبازبينىاطلاعات ماننديادداشــتها، مشــاهداتاعضاى گروه و ناظران،كار دانشآموزان، فيلم تدريس و... پــس از آن، فرد مســئول بايدكليةنكاتى را كهبــهتغيير نياز دارد بهصورت برجســتهدر طرح درس بگنجاندو بهاطلاع اعضا برساندتا در نهايت طرح درس نهايى تدوين و آمادة اجراى مجدد شود. 8 .اجراي دومين تدريس و تمركز بر تهيةگزارش مجدد. 9 .گزارشنويســى و نقدو بررســى دومين تدريس: در اين مرحله، علاوهبرفرايندگزارشگيرى، تفاوتميزاندركويادگيرىدانشآموزان، دسترسى مطلوب بهاهداف درس و اثربخشى آن ارزيابى مىشود. 10 .دريافت بازخــورد، بازتاب و پيامدهاى تدريس: مرحلةنهايى در فراينددرسپژوهى، تهيةگزارشىاز 9 گامقبلىاست. اينجريان مىتواند شــواهدبررسى شــده را مستندســازىكندودانش حرفهاىكسبشده توسط گروه را درعمل شرح دهد. درسپژوهي الگوي بهســازي عمل كارگزاران آموزشي است كهبر پژوهش، يادگيري گروهي و مشــاركتي و مداوم معلمان (دبيران) شامل تبيين مســئله، طراحي، بازانديشــي عمل و بازبيني يافتهها استوار است. در اين شــيوه، معلمان مسائل آموزشي مدرســهرا بررسي و پرسشهاي پژوهشــي در كلاس درس را تبيين ميكنند. سپس طرح درسي را براي انجامپژوهش مشــاركتي در آموزش پيشنهاد ميكنند. آنگاه آن را اجرا و مشاهدهميكنندو سپسبهارزيابيوبازانديشيفرايندتدريسميپردازند.