مقدمه وضرورت معلمان در ایجاد موقعیت وشرایط یادگیري براي دانش آموزان نقش اساسی دارند،ایشان براي ایفاي این نقش حساس ومهم نیازمند کسب توانمندي هاي لازم در شناخت،بررسی وتحلیل شرایط آموزش ویادگیري هستند تا بتوانند فرآیندهاي یاددهی-یادگیري را با استناد به یافته هاي علمی در محیط واقعی کلاس بهبود بخشند.مدیریت فرآیندهاي یاددهی -یادگیري به عنوان یک وظیفه حرفه اي وتخصصی بر عهده معلمان است. پیچیدگی هاي این فرآیندها از گذشته تا کنون زمینه را براي تعامل وهم اندیشی وپژوهش هاي مستمر فراهم نموده است.معلمان براي انجام مطلوب وظایف ومسئولیت هاي خود نیازمند اتخاذ تصمیماتی هستند که بسیاري از آنها مبتنی برویژگی ها، شرایط و اقتضائات کلاس درس می باشد. از این رو براي اینکه این تصمیمات پاسخگوي نیاز معلمان در کلاس درس باشند لازم است ضمن بهره گیري از یافته هاي علمی پژوهشگران ، خود نیز به عنوان پژوهشگري فکور درتولید دانش وباز اندیشی شیوه هاي آموزش ویادگیري تلاش نماید تا از آن طریق بطور مداوم توان حرفه اي خود را رشد وارتقاء دهند.براي رسیدن به این مهم آموزش وپرورش طی سالیان گذشته با اجراي برنامه هایی همچون جشنواره الگوهاي مناسب تدریس،اقدام پژوهی و...که خوشبختانه در دوره هایی به آنها توجه شده، در تولید ادبیات مناسب در این خصوص تاثیر گذار بوده واینک در ادامه این حرکت ارزشمند و رو به کمال، معاونت آموزش ابتدایی درصدد است با اجراي طرح درس پژوهی ضمن تلفیق نظریه و عمل، زمینه را براي به اشتراك گذاشتن دانش وتجربه معلمان درسطح مدرسه فراهم نموده و بیش ازگذشته نقش خود را در تقویت آموزش ویادگیري ایفا نماید. تعریف درس پژوهی درس پژوهی یک رویکرد توسعه حرفه اي با پژوهش گروهی در کلاس درس است که طی آن معلمان با یکدیگر براي تدوین طرح درس،اجرا ومشاهده نتایج آن در جهت بهبود یادگیري دانش آموزان همکاري ومشارکت می نمایند. 3 اهداف : • ایجاد زمینه براي به اشتراك گذاشتن دانش وتجربه معلمان در مدرسه • ارتقاء انگیزه معلمان در مطالعه منابع تخصصی براي توسعه دانش حرفه اي • تسهیل شرایط شکل گیري سازمان یادگیرنده با گسترش فرهنگ یادگیري در مدارس • ارتقاء دیدگاه معلمان دربهره گیري از روشهاي علمی(نظریه ها)در تحلیل وبررسی پدیده هاي آموزش ویادگیري کلاس • اصلاح وبهسازي مستمرآموزش با تمرکزو توجه به فرآیند یادگیري دانش آموزان مراحل درس پژوهی به زعم اندیشمندان و صاحب نظران گام ها ومراحل مختلفی براي درس پژوهی مترتب است .در این جا چارچوبی که به نظر می رسد جامعیت بیشتري دارد مطرح می شود. 1 .تشکیل گروه 2 .تشخیص مساله و تعیین هدف 3 .طراحی درس 4 .تدریس و مشاهده 5 .ارزیابی تدریس 6 .اصلاح تدریس 7 .تدریس طرح درس اصلاح شده 8 .ارزیابی تدریس دوم 9 .به اشتراك گذاشتن نتایج 4 1 (تشکیل گروه: 1-1 -در اجراي درس پژوهی براي ایجاد یک سازمان یادگیرنده در مدرسه و ایجاد ارتباط بین معلمان پایه هاي مختلف ، شوراي معلمان مدرسه به عنوان یک گروه پژوهشی بزرگ عمل می کند که گروههاي کوچکتر درس پژوهی در درون این گروه شکل می گیرد . گروه هاي درس پژوهی در مراحل مختلف چرخه درس پژوهی، شوراي معلمان مدرسه را در کار خود مشارکت می دهد و به این ترتیب ضمن آنکه اعضاي گروه درس پژوهی از نقطه نظرات سایرمعلمان مدرسه استفاده می کنند، یافته هاي پژوهشی گروه هم با معلمان مدرسه به اشتراك گذاشته می شود. 2-1 -هر گروه درس پژوهی براي تامین تنوع دیدگاه ها معمولا از 3 تا 6 نفر از معلمان هم پایه تشکیل می شود که در آموزش وتدریس وفرآیندهاي مربوط به آن داراي مسئله یا مسائل مشترك بوده وبه دنبال شناسایی وانتخاب راه حل مناسب براي رفع و یا کاهش آن هستند . تبصره: براي تشکیل گروه در صورت کافی نبودن تعداد معلمان دریک پایه تحصیلی ، سایر معلمان علاقمند در پایه هاي مختلف تحصیلی (ترجیحا معلمان پایه هاي نزدیک به هم)نیز براي موضوع درس پژوهی پایه مورد نظر مشارکت می نمایند. 3-1 -گروه درس پژوهی باید خودگردان باشد و همه ي افراد از معلم با سابقه ي یک ساله گرفته تا معلمان با تجربه به صورت یکسان در آن شرکت کنند ونسبت به هم متعهد بودهودانش وتجربه خودرا با یکدیگرمبادله کنند. 4-1 -براي هدایت فعالیت هاي گروه ، افراد نقش ها ومسئولیت هاي مختلفی را بر عهده می گیرند که در ادامه توضیح داده می شود. تعیین نقش ها و مسئولیت ها: در گروه درس پژوهی علاوه بر اینکه همه اعضا باید در تمام زمینه ها تشریک مساعی و همکاري کنند نقش هاي ویژه اي هم براي برخی افراد در نظر گرفته می شود که تقسیم بندي زیر می تواند راهگشاي نقش ها و مسئولیت ها باشد. 5 الف) معلمان هم پایه : معلمان یک پایه تحصیلی نقش اصلی را در تمام مراحل درس پژوهی اعم از تعیین اهداف، طراحی درس ، تدریس ، مشاهده و ارزیابی برعهده دارند . ب) مسئول هماهنگی گروه درس پژوهی : مسئول هماهنگی گروه به عنوان فردي مطلع از فرآیند درس پژوهی عضوي از گروه یا خارج از گروه می باشد که وظیفه راهنمایی ونظارت برفرآیند درس پژوهی را برعهده دارد. ج) صاحب نظران: گروه درس پژوهی بنا به نیاز و ضرورت ، از افراد متخصص (کارشناسان ، معلمان تخصصی ، سرگروه هاي درسی یا اساتید دانشگاه)جهت راهنمایی اعضاي گروه دعوت به عمل می آورد که در زمینه یک موضوع درسی خاص یا روشهاي آموزش ویادگیري مهارت دارند . 2 (تشخیص مسئله وتعیین هدف: 1-2 -گروه درس پژوهی یکی از مسائل حیطه فعالیت خود را که از اولویت بیشتري بر خوردار است انتخاب می کند تا براي حل آن ، همیاري ومشارکت نموده وبه تولید راهکارها وایده هاي نو در فرآیند آموزش ویادگیري بپردازند. 2-2 -دومین مرحله درس پژوهی تعیین هدف یا اهداف براي کاهش یا رفع مسئله اولویت دار گروه می باشد این اهداف بیانگر وضعیتی است که گروه با انجام مجموعه فعالیت هاي درس پژوهی به دنبال تحقق آن می باشد با شناسایی و تبیین اهداف آموزشی از کلی تا جزئی محور فعالیت گروه در مراحل بعدي یعنی طراحی درس ، و تدریس و مشاهده هم مشخص خواهد شد. 3-2 -اهداف درس پژوهی را می توان به صورت درون رشته و بین رشته اي انتخاب کرد . اهداف درون رشته اي اهدافی هستند که به یک رشته یا موضوع درسی خاص تعلق دارند مثل توانایی جمع کسرها با مخرج 6 نابرابر. اما اهداف بین رشته اي معمولا اهدافی هستند که مختص یک موضوع درسی خاص نیستند و به دانش آموز به عنوان یک یادگیرنده توجه دارند. مثل توانایی حل مسئله یا یادگیري روش علمی 3(تهیه طرح درس : 1-3 -با مشخص شدن هدف ، معلمان موضوع درس پژوهی را با شیوه هاي مختلف ( مطالعه کتب ، مقالات و بحث هاي گروهی )مورد بررسی قرار می دهند تا طرح درسی مناسب را براي حل مسئله مورد نظر آماده کنند . 2-3 -براي تدوین طرح درس بر اساس رویکرد هاي آموزش ویادگیري ازالگوهاي مختلفی استفاده می شود. به پیوست نمونه اي از الگوي طراحی آموزشی پیشنهاد می گردد. 4(تدریس ومشاهده : 1-4 -پس ازتکمیل طرح درس ، یک نفراز اعضاي گروه ،نسبت به اجراي آن اقدام می کند . 2-4 -سایر اعضا ضمن مشاهده فرآیند اجرا، رفتار و عملکرد معلمان و دانش آموزان را در واکنش به فعالیت ها و موقعیتهاي پیش بینی شده ثبت می نمایند . 3-4 -به منظور ارزیابی ،بازنگري واشاعه، جریان تدریس ویادگیري به طرق مختلف مستند سازي می شود. 5(ارزیابی تدریس: 1-5 -پس از اجرا وبعد از یک فرصت تنفس ، معلمان نشستی را براي بحث در باره تدریس و مشاهدات انجام گرفته برگزار می کنند . در این نشست ابتدا معلمی که تدریس را انجام داده در باره اینکه درس چطور پیش رفته و مشکلاتی که تشخیص داده توضیحاتی را ارائه می کند . سپس سایر افراد حاضر در جلسه اجرا، مشاهدات و نظرات خود را پیرامون نقاط قوت ، ضعف وپیشنهادات اصلاحی مطرح می نمایند . 6(اصلاح تدریس : 7 گروه پژوهشی بر اساس مشکلات شناسایی شده درمرحله اول تدریس ،تغییراتی درطرح درس ایجاد می کند. این تغییرات معمولا بر اساس دشواري هاي یادگیري دانش آموزان که گروه در جریان مشاهداتشان متوجه آن شده اند انجام می شود .گروه ممکن است چندین بار براي بهسازي طرح درس و آماده شدن براي تدریس دوم جلسه تشکیل دهد . 7(تدریس طرح درس اصلاح شده: طرح درس اصلاح شده به گروه دیگري از دانش آموزان تدریس می شود.تدریس دوم را ممکن است همان معلم قبلی انجام دهد ویا اینکه معلم دیگري این کار را برعهده گیرد.معمولا همه معلمان مدرسه براي مشاهده درس اصلاح شده دعوت می شوند بعلاوه ممکن است مدیران منطقه و مدارس ، معلمانی از سایر مدارس و اولیاي دانش آموزان نیز دعوت شوند . 8(ارزیابی تدریس دوم : شوراي معلمان مدرسه همگی در جلسه گزارش گیري و ارزیابی تدریس دوم شرکت خواهند کرد واین کار می تواند مطالب کلی تري را در حوزه آموزش ویادگیري پوشش دهد . 9(به اشتراك گذاشتن نتایج: نتایج حاصل از درس پژوهی که شامل طراحی آموزشی ، خلاصه اي از اهم مذاکرات ، الگوهاي تدریس شده و... در قالب بانک اطلاعاتی به اشتراك گذاشته می شود تا کارشناسان ، مدیران، معلمان سایر مدارس ومناطق در صورت نیاز از آنها بهره برداري نمایند. گستره اجراي طرح: این طرح در سال اول اجرا (93-92 (حداکثر در دو مدرسه از هر منطقه به صورت داوطلبانه و متناسب با علاقه و توانمندي مجریان اجرا می شودو در سالهاي بعد به تدریج و متناسب با آمادگی مدارس توسعه پیدا می کند. اعتبارا ت مورد نیاز طرح: 8 اعتبارات مورد نیاز طرح از محل اعتبارات تخصیصی معاونت آموزش ابتدایی و اعتبارات استانی قابل تامین می باشد. تقدیر از عوامل اجرایی طرح درس پژوهی: تقدیراز اعضاي گروههاي درس پژوهی مدارس در منطقه به تشخیص مدیرمنطقه تقدیراز اعضاي گروههاي درس پژوهی معرفی شده از مناطق به استان بر اساس سهمیه اعلام شده توسط استان تقدیراز اعضاي گروههاي درس پژوهی معرفی شده از استانها به ستاد بر اساس سهمیه اعلام شده توسط ستاد ساختار اجرایی طرح : براي اینکه چارچوب حاصل از اجراي درس پژوهی در سطح کشور براي معلمان قابل استفاده باشد نیازمند ساختاروتشکیلات منسجمی براي برنامه ریزي وپیگیري امور آن می باشدکه این ساختار بر اساس بخشنامه شماره 174471 مورخ 2/8/90 در شیوه نامه گروههاي آموزشی معین شده است.لذا سازماندهی عوامل اجرایی به شرح زیر می باشد : اعضاي شورا ها و شرح وظایف آنها شوراي معلمان آموزشگاه براساس بند 4 از ماده 15 آئین نامه اجرایی مدارس " بررسی وتبادل نظر پیرامون چگونگی افزایش اثر بخشی روشهاي تدریس "برعهده شوراي معلمان می باشد .لذا اجراي طرح درس پژوهی زیر نظر شوراي معلمان مدرسه صورت می گیرد. شرح وظایف 9 • حضور نماینده شورا درجلسات توجیهی منطقه اي • برگزاري شوراي معلمان وتبیین طرح درس پژوهی • تشکیل گروه هاي درس پژوهی • برنامه ریزي براي هماهنگی جلسات درس پژوهی • هماهنگی براي دعوت از صاحبنظران وسایر مدعوین • دریافت گزارش هاي درس پژوهی از گروه هاي مذبوروارسال به منطقه • تقدیراز اعضاي گروه هاي درس پژوهی شوراي هماهنگی گروه هاي آموزشی منطقه شوراي هماهنگی گروه هاي آموزشی منطقه با تشکیل جلسات منظم وپیگیري امور محوله جهت اجراي مطلوب طرح درس پژوهی اقدام می نماید. شرح وظایف • تهیه و ارسال دستورالعمل منطقه اي به آموزشگاه ها • انتخاب مدارس مجري بر اساس امکانات، توانایی ها وتمایلات معلمان ومدیران • تشکیل جلسات توجیهی براي مدیران مدارس مجري طرح • آموزش هماهنگ کنندگان براي تشکیل وهدایت تیم درس پژوهی در مدرسه • نظارت بر حسن اجراي وظایف شوراي معلمان در خصوص درس پژوهی • دریافت گزارش هاي پایانی تیم هاي درس پژوهی وامکان سازي براي به اشتراك گذاشتن تجارب در بین معلمان منطقه(سمینار هاي درس پژوهی و....) • ایجاد کتاب الکترونیکی از پروژه هاي درس پژوهی برگزیده وامکان دسترسی تمام معلمان ایران به این منبع از طریق وب سایت منطقه 10 • داوري از طرح هاي درس پژوهی (رعایت چارچوب وکیفیت طرح بر اساس نظر متخصصین و نظر سنجی از معلمان حاضردرهمایش)وارسال گزارش هاي برگزیده درس پژوهی به استان با توجه به سهمیه اعلام شده • تقدیر شایسته از عوامل اجراي درس پژوهی درمدارس مجري طرح شوراي برنامه ریزي گروه هاي آموزشی استان شوراي برنامه ریزي گروه هاي آموزشی استان با تشکیل جلسات منظم وپیگیري امور محوله جهت اجراي مطلوب طرح درس پژوهی اقدام می نماید. شرح وظایف • تهیه دستورالعمل اجرایی و ارسال آن به مناطق تابعه • تخصیص و اعطاي اعتبارات لازم به مناطق • نظارت بر حسن اجراي وظایف شوراي هماهنگی گروههاي آموزشی منطقه اي در خصوص درس پژوهی • پیش بینی کارگاه هاي آموزشی لازم براي معلمان وتامین مدرسان مناسب • تدوین یک بانک جامع ویک پایگاه اطلاعاتی براي به اشتراك گذاري تجربیات موفق مناطق • برگزاري همایش هاي استانی براي ارائه تجربیات موفق مناطق • داوري از طرح هاي درس پژوهی (رعایت چارچوب وکیفیت طرح بر اساس نظر متخصصین و نظر سنجی از معلمان حاضردرهمایش)وارسال گزارش هاي برگزیده درس پژوهی به دبیرخانه با توجه به سهمیه اعلام شده • تقدیرازعوامل اجرایی طرح درس پژوهی مناطق شوراي برنامه ریزي گروه هاي آموزشی دفتر آموزش دبستانی 11 شوراي برنامه ریزي گروه هاي آموزشی دفتر آموزش دبستانی با تشکیل جلسات منظم وپیگیري امور محوله جهت اجراي مطلوب طرح درس پژوهی اقدام می نماید. شرح وظایف • تهیه دستورالعمل اجرایی طرح درس پژوهی وراهنماي معلم وارسال به استانها • تعیین دبیرخانه طرح ونظارت برفعالیتهاي آن • تعیین شرح وظایف واختیارات دبیر خانه کشوري طرح • برنامه ریزي براي آموزش نیروي انسانی (کارشناسان،مدیران ومعلمان) • تصمیم گیري جهت تامین اعتبار لازم • نظارت بر حسن اجراي وظایف شوراي برنامه ریزي گروههاي آموزشی استانی در خصوص درس پژوهی • ایجاد زمینه برگزاري همایش کشوري از درس پژوهی هاي منتخب استان ها • برنامه ریزي براي تشویق معلمان ومدیران در اجراي طرحهاي موفق • ثبت ونگهداري نمونه هاي موفق درس پژوهی در سایت یا کتابچه الکترونیکی